رفيق فقيد احسان طبری، در مورد سير و پويه تحولات و روندهای تاريخی، درک روشن از آن‌ها و ارزيابی ‏واقع‌بينانه از همۀ کنش‌گران آن، مثال جالبی دارد، او می‌گويد:‏
‏«هنگامی که از دره‌ها و شيب‌های کوهساری بزرگ می‌گذريد و پيچ‌وخم‌های گوناگون آن را پشت سر می‌گذاريد، ‏از هيأت و منظر عمومی و ابعاد آن کوهسار نمی‌توانيد تصوری روشن به دست آوريد. ولی وقتی از آن کوهسار ‏خارج می‌شويد و لختی جادۀ هامون را می‌پيماييد و سپس سر بر می‌گردانيد، آنگاه کوهساری را که درنوشتيد ‏نيک می‌بينيد و از ابعاد و منظرۀ عمومی آن تصوری درست به دست می‌آوريد.»‏

حکايت انقلاب خلقي، ضد امپرياليستی بهمن ۱۳۵۷ ايران، و جايگاه انديشه‌ای پيروان سوسياليسم علمی و ‏نمايندۀ آن حزب تودۀ ايران نيز در اين ميان، از اين قاعده کلی مستثنا نبوده و نيست.‏

در تير ماه ۱۳۵۴ کميته مرکزی حزب تودۀ ايران در پلنوم پانزدهم خود، علی‌رغم صدماتی که از فردای کودتای ‏آمريکايی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ متحمل شده بود، قادر گرديد با تحليل علمی از شرايط ايران و جهان، سر زدن طلوع ‏انقلاب خلق را بشارت دهد.‏

کميته مرکزی حزب تودۀ ايران، با شروع خيزش مردمی ‌کشور در سال ۱۳۵۶ به استقبال شانزدهمين پلنوم خود ‏رفت.‏

بر بستر تحولات انقلابی کشور، پلنوم شانزدهم حزب تودۀ ايران ضمن تدقيق سياست مبارزاتی حزب حول پنچ ‏محور مشخص، به دفاع از انقلاب خلق قهرمان ايران، برای تحقق آماج‌های اساسی اين انقلاب يعنی استقلال، ‏آزادی و عدالت اجتماعی، برخاست.‏

رفيق کيانوری که در تنظيم اين سياست  نقش به‌سزايی داشت، در اين پلنوم به عنوان دبير اول کميته مرکزی ‏حزب تودۀ ايران انتخاب گرديد. به جرات می‌توان گفت، رفيق کيانوری در يکی از دشوارترين دوران حيات حزب، ‏سکان رهبری آن را به دست گرفت.‏

طی سال‌های گذشته منتقدين و مخالفين خط مشی انقلابی حزب تودۀ ايران در انقلاب بهمن تلاش کرده اند تا:‏
اول) محتوای علمی اين خط  مشی را نفی کنند و آن را به اصطلاح غير مارکسيستی- لنينيستی! بدانند؛
دوم) دفاع حزب تودۀ ايران از انقلاب بهمن، محملی بشود برای «مقصر» دانستن حزب در به وجود آمدن شرايط  ‏دشوار سياسی کنونی؛

برای رسيدن به اين هدف که چيزی جز تخطئه خط مشی انقلابی حزب تودۀ ايران از يک طرف و بی‌حرمتی به ‏خرد و شعور سياسی توده‌ای‌ها از طرف ديگر نيست، تلاش می‌شود تا:‏
‏۱ــ تحليل از انقلاب بهمن جدای از ظرف زمانی و مکانی آن صورت پذيرد.‏
‏۲ــ آنجا که مربوط به خط مشی سياسی حزب است، القاء شود که اعضای حزب و رهبری آن دو مقوله جدا از هم ‏بوده اند، و اعضای حزب در اتخاذ تصميم نسبت به آنچه که سياست پشتيبانی از انقلاب ناميده می‌شد ‏کوچک‌ترين نقشی نداشته اند، و يا با کشف «خط فاصل‌هايی»  ميان کميته مرکزی از يک طرف و رفيق کيانوری ‏به عنوان دبير کميته مرکزی از طرف ديگر، «ثابت» کنند که سياست حزب تودۀ ايران ناشی از «القائات» و يا  ‏‏«پراگماتيسم» رفيق کيانوری بوده است.‏

سخن کوتاه، اگر بپذيريم که، تلاش ايثارگرانه، عبارت از عمل کارا، مؤثر و دارای مبنای علمی و اخلاقي، در سمت ‏نوسازی و بهسازی نظام اجتماعی به سود مردم زحمتکش و ستمديده است، به جرات می‌توان گفت که رفيق ‏کيانوری يکی از چهره‌های شاخص اين‌گونه نگرش بوده است.‏

‏۹ سال پيش به تاريخ جمعه ۱۴ آبان ماه ۱۳۷۸ رفيق کيانوری سياستمدار برجسته، کمونيست و ‏انترناسيوناليست توده‌ای از ميان ما رفت. از رفيق آثار قلمی متعددی بر جای مانده است. از آن جمله آخرين ‏مصاحبه رفيق با هفته نامه ‏Revolution‏ است، که به مثابه سياستمداری تيزبين و تحليلگری کم‌نظير با سلاح ‏دانش، تجربه و واقع‌بينی علمی به تحليل انقلاب بزرگ ايران، خطرات و دسايس دشمنان طبقاتی داخلی و ‏خارجی آن و راه برون‌رفت از وضعيت دشواری که حرکت اعتلايی انقلاب را تهديد می‌کند، می‌پردازد.‏
در اين مصاحبه رفيق کيانوری به روی آن رشته از معضلات انقلاب انگشت می‌گذارد، که امروز هر سياستمدار ‏ميهن‌پرستی با گوشت و پوست خود آن را لمس می‌کند.‏

پيام رفيق کيانوری و حزب تودۀ ايران برای برون‌رفت از معضلاتی که انقلاب خلق با آن دست به گرِيبان بوده و ‏هست، «ايجاد يک جبهه متحد از همه نيروهای انقلابی مسلمان و نيروهای دگرانديش پيرو سوسياليسم علمی ‏و ساير نيروهای ميهن‌دوست و آزادی‌خواه که به نيروهای عظيم خلق متکی است» می‌باشد. اميد که اين پيام را ‏دريابيم!

با مطالعه اين مصاحبه و تعمق در محتوای آن، ياد رفيق نورالدين کيانوری را گرامی ‌می‌داريم.‏

‏******

س: از انقلاب ايران که موفقيتی عظيم در جنبش جهانی ضدامپرياليستی به شمار می‌آيد، چهار ‏سال می‌گذرد. لطفا بيلان دگرگوني‌هايی، که اين انقلاب در زمينه داخلی و در زمينه سياست ‏بين‌المللی به همراه آورده است را برای ما شرح دهيد؟

ج: بدون ترديد انقلاب ايران را می‌توان مهم‌ترين رويداد جهانی در سال‌های آخر دهه هفتاد شمرد. اکنون، در ‏آستانه پايان چهارمين سال زندگی جمهوری اسلامی که مهم‌ترين محصول آن انقلاب نيرومند  ضد سلطنتي، ضد ‏امپرياليستی و مردمی به شمار می‌آيد، هستيم. يکی از وجوه با اهميت انقلاب ايران همين ويژگی است که ‏اين‌که اکنون ۴ سال از عمر آن می‌گذرد، هنوز يکی از مهم‌ترين مسايل بين‌المللی است و نيروهای عظيمی را در ‏سراسر جهان به خود مشغول می‌کند.‏
آنچه را که اين انقلاب تاکنون در زمينه سياست بين‌المللی، يعنی در مناسبات ايران با دنيای خارج انجام داده، ‏می‌توان به شرح زيرين خلاصه کرد:‏

‏۱ـ انقلاب ايران يکی از مهم‌ترين پايگاه‌های جهانی را در يکی از مهم‌ترين مناطق استراتژيک جهان، يعنی منطقه ‏خليج فارس درهم شکست. همه می‌دانند که ايران زمان شاه سرنگون‌شده، با هزاران زنجير به امپرياليسم ‏جهانی و در درجه اول به امپرياليسم آمريکا وابسته بود و دولت ايران و ارتش ايران به طور همه‌جانبه، مانند رژيم ‏صهيونيستی اسرائيل، اجرا کننده نقشه‌های امپرياليسم آمريکا بودند و به صورت ژاندارم مقتدری در منطقه خليج ‏فارس عمل می‌کردند.‏

اعتماد امپرياليسم جهانی به نقش رژيم شاه سرنگون‌شده تا اين حد بود، که احتياجی به ايجاد پايگاه‌های ‏نظامی نيرومند متعلق به خود در منطقه احساس نمی‌کرد، زيرا مطمئن بود که با وجود رژيم سرسپرده و نيرومند ‏ايران در خليج فارس، نفت اين منطقه که برای امپرياليسم جهانی اهميت حياتی دارد، بدون کوچک‌ترين تهديد به ‏سوی دنيای سرمايه‌داری جريان خواهد داشت و حرکت مردمی در کشورهای اين منطقه- همانطور که در عمان ‏شاهد بوديم- به وسيله نيروهای متجاوز رژيم شاه در هم کوبيده می‌شد.‏

همانطور که می‌دانيم، آمريکا برای نگاهداری اين پايگاه با اهميت تمام شريان‌های حياتی اقتصادی و نظامی و ‏تمام دستگاه دولتی ايران را در دست خود گرفته بود، ارتش ايران را با مدرن‌ترين جنگ‌افزارها مسلح کرده بود و ‏بيش از ۵۰ هزار مستشار نظامی خود را برای اعمال حاکميت سياسی و اقتصادی و نظامی و فرهنگی به ايران ‏تحميل کرده بود و ايرانيان تعليم ديده در آمريکا را، که عده زيادی از آن‌ها آگاهانه به خدمت امپرياليسم در آمده ‏بودند، در مهم‌ترين مقامات دولتی و ارتشی مستقر ساخته بود.‏

البته بايد يک جنبه ديگر سلطه آمريکا در ايران را به همين اندازه مورد توجه قرار دهيم و آن اهميت اقتصادی ايران ‏برای امپرياليسم جهانی و به ويژه امپرياليسم آمريکا بود. می‌دانيم که ايران در دوران شاه، با توليد بيش از ۳۰۰ ‏ميليون تن نفت خام در سال، دومين کشور توليد کننده نفت در اوپک بود و نفت ايران، طبق قرارداد خائنانه‌ای از ‏طرف رژيم شاه به يک کنسرسيوم انگليسی، آمريکايی، هلندی، فرانسوی واگذار شده بود.‏

انحصارهای نفتی امپرياليستی ساليانه ده‌ها و ده‌ها ميليارد دلار از نفت ايران سود می‌بردند و انحصارهای ديگر ‏امپرياليستی، آن سهمی را که به ايران داده می‌شد، از راه فروش جنگ‌افزار و اجناس مصرفی خود به هزار ترفند ‏دوباره به بازار‌های مالی جهان امپرياليستی باز می‌گرداندند. کشورهای عمده امپرياليستی بازار ايران را در اختيار ‏داشته و بيش از ۴۸ درصد تجارت خارجی ايران در دست آنان بود.‏

سومين جنبه سلطه آمريکا بر ايران دوران شاه، اهميت استراتژيک کشور، برای نقشه‌های امپرياليستی در زمينه ‏محاصره نظامی اتحاد شوروی بود. همان‌طور که می‌دانيم، ايران با اتحاد شوروی در طول نزديک به ۳ هزار کيلومتر ‏هم‌مرز است و اين مرز از لحاظ نزديکی به بخشی از عمده‌ترين مناطق استراتژيک درون اتحاد شوروی برای ‏امپرياليسم آمريکا اهميت فوق‌العاده دارد.‏

ايران حلقه اساسی ارتباط سيستم امپرياليستی «ناتو» با سيستم‌های نظامی امپرياليستی در جنوب و جنوب ‏شرقی آسيا بود. ايران عضو پيمان امپرياليستی سنتو بود، که از يک طرف به وسيله ترکيه عضو ديگر اين پيمان با ‏ناتو و از طرف ديگر به وسيله پاکستان «عضو سوم اين پيمان» با پيمان ناتو ارتباط پيدا می‌کرد. در ايران مهم‌ترين ‏دستگاه‌های الکترونيک جاسوسی عليه اتحاد شوروی در نزديکی مرزهای آن کشور مستقر گرديده بود.‏

اين بود مختصات عمده ايران دوران شاه، به عنوان يکی از مهم‌ترين پايگاه‌های استراتژيک امپرياليسم جهانی به ‏سرکردگی امپرياليسم آمريکا و يکی از ميدان‌های غارت نواستعماری. انقلاب ايران اين پايگاه را درهم کوبيد و ‏تمام حساب‌های امپرياليسم جهانی را در منطقه بسيار با اهميت جهان درهم ريخت.‏

در پی‌آمد پيروزی انقلاب، قرارداد دوجانبه نظامی با آمريکا لغو گرديد. ايران از پيمان سنتو خارج شد و در نتيجه ‏پيمان سنتو از هم پاشيد. قراردادهای خريد ميلياردها دلاری جنگ‌افزار آمريکا و ساير کشورهای امپرياليستی ملغا ‏شد. ده‌ها هزار مستشار آمريکايی از ايران اخراج شدند و هزاران مستشار و غارتگر کشورهای امپرياليستی ‏مجبور شدند ايران را ترک گويند.‏

نفت ايران به عنوان بزرگ‌ترين منبع درآمد ملّی از دست هشت‌پاهای امپرياليستی بيرون کشيده شد. مقدار ‏زيادی از قراردادهای غارتگرانه تحميلی به وسيله کشورهای امپرياليستی باطل گرديد. به اين ترتيب ضربه ‏نيرومندی به منافع سياسی و اقتصادی امپرياليسم جهانی و به ويژه امپرياليسم آمريکا وارد آمد. ايران از حلقه ‏کشورهای وابسته و سرسپرده به امپرياليسم جهانی خارج شد و به جرگه کشورهای غيرمتعهد وارد گرديد.‏

‏۲ـ در زمينه مسايل درون جامعه ايران، انقلاب توانست دگرگوني‌های قابل توجه به وجود آورد. انقلاب نظام ‏سلطنتی را، که طی دوهزار و پانصد سال در ايران برقرار بود، با يک نهيب برانداخت و راه را برای ايجاد يک نظام ‏جمهوری بر پايه افکار و آرای عموم مردم هموار کرد.‏

گردانندگان درجه اول نظام سلطنتي، که مهم‌ترين کارگزاران امپرياليسم جهانی بودند، يا از ايران فرار کردند و يا ‏اين‌که در دادگاه‌های انقلاب محاکمه و مجازات شدند. بخش عمده‌ای از افسران ارتش سرسپرده به آمريکا از ‏ارتش برکنار و عده‌ای از مهم‌ترين مهره‌های جنايات دوران شاه اعدام گرديدند.‏

سازمان مخوف ساواک، که ساخته و پرداخته سازمان «سيا»ی آمريکا و «موساد» اسرائيل بود، منحل گرديد. ‏مجلس شورا و سنای دوران شاه، که تنها سرسپردگان امپرياليسم جهانی در آن گرد آمده بودند، از هم پاشيده ‏شد و نمايندگان آن مانند وزرای سابق نظام سلطنتی، از اشتغال در هرگونه مقام دولتی محروم شدند. بانک‌های ‏خصوصی که يکی از عمده‌ترين وسيله غارت کلان سرمايه‌داری وابسته به رژيم شاه و امپرياليسم جهانی بودند، ‏ملّی اعلام شدند.‏

ثروت‌های عظيم خاندان شاه سرنگون‌شده و وابستگان دربار، که اکثراً همان بزرگ‌ترين مالکان و سرمايه‌داران ‏کشور بودند، مصادره گرديد و در اختيار نهادهای انقلابی قرار گرفت. بخش مهمی از کارخانجات بزرگ (نزديک به ‏‏۷۰ درصد) که صاحبانشان به بانک‌های دولتی و شخصی وام‌های کلان بدهکار بودند، در اختيار دولت قرار گرفت.‏

‏شورای انقلاب، به تبعيت از خواست توده‌های ده‌ها ميليونی زحمتکشان شهر و روستا، که با نيروی عظيم خود، ‏بدون جنگ‌افزار، انقلاب شکوهمند ايران را به پيروزی رسانده بودند يک دسته قوانين به سود زحمتکشان و در ‏جهت محدود کردن امکانات غارتگری کلان سرمايه‌داران و بزرگ مالکان تصويب کرد، قوانين مزبور به محدوديت ‏مالکيت ارضی و واگذاری زمين‌های متعلق به بزرگ مالکان به دهقانان بی‌زمين و کم‌زمين، قانون ملّی کردن ‏تجارت خارجی، قانون ملّی کردن زمين‌های شهری و کوتاه کردن دست سفته‌بازان از بخش ساختمان و نظاير ‏اين‌ها.‏

اين سلسله تصميمات مثبت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ايران تثبيت شدند و به طور چشم‌گيری مورد ‏تأييد توده‌های ميليونی رأی‌دهندگان به اين قانون قرار گرفتند. قانون اساسی جمهوری اسلامی ايران سند ‏تاريخی بسيار با اهميتی است که در آن مبانی مهم عمده‌ترين شعارهای انقلاب و جمهوری اسلامی ايران يعنی ‏تأمين استقلال، آزادی و عدالت اجتماعی، جا گرفته است.‏

البته در قانون اساسی نقاط ضعفی وجود دارد که در صورت چيره شدن نيروهای راستگرا در حاکميت، می‌تواند در ‏جهت معکوس محتوای واقعی قانون مورد سوءاستفاده قرار گيرد.‏

اين تصميمات که به طور کلی در چارچوب اصلاحات بورژوا- دمکراتيک قرار داشتند، می‌توانستند، در صورت پيگيری ‏و اجرا، پايه‌ای برای دگرگونی‌های ژرف‌تر اجتماعی- اقتصادی عليه نظام غارتگر سرمايه‌داری به وجود آورند. در ‏دستگاه حاکميت کشور تغييرات بنيادی به وجود آمد. نمايندگان اقشار بينابينی و روحانيت وابسته به آنان تمام ‏مقامات کليدی دستگاه‌های دولتی و قضايی و قانونگذاری، جای نمايندگان طبقات حاکمه کهنه جامعه سلطنتی ‏را اشغال کردند.‏

اين‌ها بودند عمده‌ترين دست‌آوردهای انقلاب شکوهمند مردم ايران، که بخش اساسی و عمده آن در همان ‏سال‌های اول و دوم پيروزی انقلاب عملی گرديد و با اين‌که در سال‌های سوم و چهارم، بر اثر يک سلسله ‏عوامل، پيشرفت انقلاب دچار کندی و رکود شد و در زمينه‌هايی گام‌هايی به عقب برداشت، هنوز اثرات عميقش ‏در جامعه ايران وجود دارد و به عنوان يکی از عوامل عمده، در درگيری‌های اجتماعی دورانی که در برابر ماست، ‏اثر خواهد گذاشت.‏

س: با اين همه در کنار بيلان مثبت، مبارزات درونی ميان نيروهايی که از انقلاب ايران پشتيبانی کرده ‏اند نيز گسترش يافته است. سرکوب بسيار شديد و اعدام‌های متعدد هنوز رواج دارد. به نظر ‏می‌رسد که اقداماتی نگران کننده نسبت به حزب تودۀ ايران انجام می‌گيرد. آيا نمی‌بايست اين ‏وضعيت را در رابطه با تمايل برخی‌ها به تضعيف انقلاب ايران ارزيابی نمود؟

ج: اين پرسش کاملاً به‌جا و با اهميتی است. واقعيت اين است که در انقلاب ايران طيف فوق‌العاده رنگارنگی از ‏نيروهای اجتماعی، با افکار و عقايد و آماج‌ها و خواست‌های گوناگون اجتماعی، سياسی و اقتصادی در همه ‏زمينه‌ها شرکت داشتند. در يک سوی اين طيف نيروهای وابسته به بورژوازی ليبرال و بخش قابل ملاحظه‌ای از ‏روحانيون پشتيبان آنان قرار داشتند، که اهدافشان تنها در چارچوب «محدود کردن» اختيارات شاه و کم‌رنگ‌تر ‏کردن وابستگی به امپرياليسم جهانی جای می‌گرفت.‏

در سمت ديگر اين طيف نيروهای انقلابی مبارزی قرار داشتند، که خواستار دگرگونی‌های بنيادی به سود ‏محرومان جامعه بودند. اين‌ها خواستار آن بودند، که هرگونه وابستگی به امپرياليسم ريشه‌کن بشود، امکانات ‏غارتگری سرمايه‌داران و مالکان تا حدود زياد به سود توده‌ها محدود شود و شعار «استقلال، آزادی و عدالت ‏اجتماعی» به معنای واقعی و وسيع و ژرف آن به موقع اجرا درآيد.‏

در اينجا بايد به اين نکته هم توجه داده شود که با کمال تأسف در ميان اين نيروهای انقلابی از همان آغاز ‏اوجگيری جنبش انقلابی سوءتفاهمات ذهنی بسيار و اختلاف‌نظرهای عميق در شيوه‌های عمل و برداشت‌ها و ‏ارزيابی‌ها وجود داشت و امپرياليسم و ارتجاع با مهارت توانستند از اين اختلافات بهره‌گيری نمايند و اين نيروها را ‏در مراحل مختلف انقلاب به جان هم بيندازند و مجموعه نيروهای انقلابی را به ميزان قابل‌توجهی ناتوان سازند.‏

يکی از ويژگی‌های انقلاب ايران اين بود، که هيچ سازمان متشکل سياسی و يا جبهه متشکل از يک سلسله ‏سازمان‌های سياسی، که برنامه مشخص و مدونی برای انقلاب داشته باشد، در مقام رهبری اين انفجار عظيم ‏مردمی قرار نداشت و درست است که امام خمينی، به عنوان شخصيت پرنفوذ بدون رقيب در مقام رهبری ‏انقلاب جا گرفته بود، ولی شعارهای اساسی انقلابی امام خمينی، که در بخش تخريبی کاملاً مشخص بود و به ‏طور ساده در براندازی نظام پوسيده سلطنتی شاه، کوتاه کردن دست امپرياليسم جهانی و به ويژه امپرياليسم ‏آمريکا و ايجاد جمهوری اسلامی خلاصه می‌شد، برنامه مشخصی برای دوران سازندگی انقلاب مطرح نمی‌کرد و ‏در نتيجه گروه‌های گوناگون، هر کدام برنامه مورد علاقه خود را در چارچوب شعار کلی «جمهوری اسلامی» که به ‏صورت عمده‌ترين شعار سازنده انقلاب درآمده بود، جای می‌دادند.‏

با چنين آغازی مسير رويدادهای بعدی انقلاب را می‌توان تا حد زيادی قانونمندانه دانست. اين نقطه ضعف بسيار ‏قوی، يعنی بدون يک سازمان و يک برنامه مدون مورد توافق برای سازندگی انقلاب، ميدان برای مانور دشمنان ‏انقلاب باز می‌کرد و به آنان امکان می‌داد، که در کوتاه‌مدت و هم در درازمدت نقشه‌های شيطانی نفاق‌افکنانه ‏خود را گام‌به‌گام به مورد اجرا درآورند.‏

نيروهای راست‌گرا، يعنی آن بخش از نيروهايی که در حقيقت خواستار سازش با امپرياليسم جهانی و نگاهداری ‏پايه‌های نظام کهنه بزرگ مالکی و کلان سرمايه‌داری هستند و با هرگونه دگرگونی بنيادی به سود محرومان ‏جامعه دشمنی می‌ورزند، موفق شدند، علی‌رغم ضربه‌های چندی که در جريان برکناری دولت بورژوا- ليبرال ‏موقت و پس از آن جريان برکناری قطب زاده و بنی صدر به آنان وارد شد، از اختلافات آشتی‌ناپذير ميان نيروهای ‏مبارز انقلابی، چه ميان مسلمانان مبارز و نيروهای چپ دگرانديش (از آن جمله نيروهای راستين مارکسيست) و ‏چه ميان خود نيروهای مبارز مسلمان به سود حفظ مواضع خود سوءاستفاده کنند.‏

در اين جريان بايد به اشتباهات بزرگ بخش مهمی از نيروهای ضدامپرياليست و مردمی و تحريکات آن قسمت از ‏ستون پنجم دشمن امپرياليستی که ماسک‌های «چپ» بر صورت خود زده اند و از همان آغاز انقلاب به جای ‏اتخاذ سياست اتحاد و انتقاد و مبارزه، سياست دورويی و برخورد را با توده‌های ميليونی مسلمانان مبارز پيرو خط ‏امام خمينی برگزيدند، اشاره کنيم.‏

اين اشتباهات آب به آسياب نيروهای راستگرا سرازير کرد و به آن‌ها امکان داد، که در چارچوب مبارزه با تروريسم ‏کور، که به وسيله حادثه‌جويان از يک سو و از طرف ستون پنجم امپرياليسم، يعنی ساواکی‌ها و شاه‌پرستان و ‏نظاير آن‌ها از سوی ديگر، در جامعه ايران به مورد اجرا گذاشته شد، ضربات جدی به همه نيروهای انقلابی ‏مردمی، اعم از پيروان سوسياليسم علمی و يا آن بخش از نيروهای مسلمان مبارز، که خواستار جدی ‏دگرگونی‌های بنيادی به سود محرومان هستند، وارد آورند.‏

نيروهای قشری و راستگرا توانستند از اين شرايط بهره‌گيری کنند و مبارزه عليه تروريسم کور را در ابعاد بسيار ‏گسترده‌تری به صورت مبارزه با آزادی‌های فردی و اجتماعی تصريح شده در قانون اساسی، درآورند و همه ‏دگرانديشان را مورد تعقيب و مجازات قرار دهند.‏

بدون ترديد اين روش سياسی، که در حاکميت ايران هر روز وزنه سنگين‌تری پيدا می‌کند، به انقلاب زيان ‏می‌رساند و موجب می‌شود که بخشی از نيروهای انقلابی، که هوادار پيگير و راستين انقلاب هستند، از صحنه ‏مبارزه برای نگاهداری دست‌آوردهای انقلاب کنار زده شوند و در نتيجه صف نگهبانان انقلاب هر روز ناتوان‌تر شود.‏

اين واقعيتی است که به ويژه در يک سال اخير، يعنی در چهارمين سال زندگی انقلاب ايران، ما شاهدش ‏هستيم. در عين اين‌که اقدامات تروريستی به ميزان چشم‌گيری ناچيز شده اند، ولی محدوديت‌های سياسی در ‏مورد آزادی‌های فردی و اجتماعی و فشار سياسی به دگرانديشان و به ويژه به نيروهای چپ هر روز افزايش ‏می‌يابد و اين فشار نه تنها به آن بخشی که از عمليات تروريستی پشتيبانی کرده، بلکه به آن بخش‌هايی، که از ‏همان آغاز اقدامات تروريستی را محکوم کرده و از خط ضد امپرياليستی و مردمی در حاکميت جمهوری اسلامی، ‏يعنی خط امام خمينی، پشتيبانی کرده، نيز وارد می‌آيد.‏

حزب تودۀ ايران از همان اولين روزهای اوجگيری جنبش انقلابی ايران، با ارزيابی درست از نيروهای شرکت کننده ‏در انقلاب و گرايش‌های آن‌ها، سياست پشتيبانی از خط ضدامپرياليستی و مردمی امام خمينی و پيروانش را در ‏پيش گرفت و آن را با قاطعيت دنبال کرد، و به همين جهت مورد دشمنی کينه‌توزانه دشمنان انقلاب ايران قرار ‏گرفت.‏

حزب ما شعار جبهه متحد خلق را، جبهه‌ای که همه نيروهای ضدامپرياليستی و مردمی مسلمان و دگرانديش را ‏در برگيرد، برگزيد و پيگيرانه در راه تحقق آن تلاش کرد. حزب ما با تجربه‌گيری از مبارزات چهل ساله انقلابی خود و ‏با آموزش از تجربه انقلاب‌های مردمی در ساير کشورها سياست اتحاد و انتقاد با همه نيروهای ضدامپرياليست و ‏هوادار حقوق محرومان را انتخاب کرد و سعی کرد تا با کمک فکری به ساير نيروهای مترقی و مردمی که دچار ‏گمراهی و اشتباه می‌شدند، به آنان در تصيحح اشتباهاتشان ياری رساند.‏

تحول سياسی چشمگير «سازمان فداييان خلق» که بخش قابل توجهی از نيروهای مبارز جوان پيرو ‏سوسياليسم علمی را در برمی‌گيرد، از مواضع سکتاريستی چپ‌روانه به مواضع درست انقلابی و ‏انترناسيوناليستی را می‌توان اولين رويداد مهم در روند چيره شدن بر اختلافات در جبهه نيروهای خلقی به ‏حساب گذاشت. ‏

در يک سال اخير اولين نطفه‌های توجه به اهميت تشکيل جبهه‌ای از نيروهای مسلمان مبارز با همه گروه‌ها و ‏سازمان‌ها و نيروهای دگرانديش انقلابی، در ميان پيروان اسلام انقلابی ديده می‌شود و می‌توان اميدوار بود که ‏مسير آينده رويدادهای سياسی در ايران و در منطقه، تشديد فشار امپرياليسم جهانی برای سرکوب جنبش‌های ‏انقلابی ضدامپرياليستی در منطقه و آشکارتر شدن عملکرد سازش‌کاران و تسليم‌طلبان و نقش روزافزون آنان در ‏حاکميت جمهوری اسلامی، اين نطفه را بيش از پيش تقويت نمايد.‏

س: جنگی که کشور شما را در مقابل عراق قرار داده، هم‌چنان ادامه دارد. اين جنگ تاکنون قربانيان ‏زيادی داشته و ضربات شديدی نيز بر اقتصاد کشور وارد آورده است. شما پايان دادن به اين جنگ را ‏چگونه می‌بينيد؟

ج: نظر شما درست است. جنگی که آتش آن را امپرياليسم آمريکا روشن کرد و با تجاوز عهدشکنانه نيروهای ‏عراقی به يکی از حساس‌ترين مناطق اقتصادی و سوق‌الجيشی ميهن ما آغاز گرديد و اکنون سال سوم خود را ‏می‌گذراند و هنوز دورنمايی برای پايان پذيرفتن آن ديده نمی‌شود، تاکنون به دولت ايران و عراق خسارات انسانی ‏و مادی بسيار سنگين وارد ساخته است. خسارات وارده از لحاظ انسانی بر دو طرف مدت‌هاست از مرز صد هزار ‏نفر گذشته و خسارات مادی آن در ايران در اين يا آن سوی مرز صد ميليارد دلار قرار گرفته است.‏

هزينه جاری جنگ هر روز ۲۰- ۱۵ ميليون دلار از امکانات مالی ملت ايران را می‌بلعد و بدون شک در طرف عراق ‏هم همين‌طور است. صدها هزار نفر از جوانان دو کشور، به جای فعاليت سازنده برای شکوفا کردن اقتصاد و ‏فرهنگ ميهن خود، رو در روی هم ايستاده اند و يکديگر را نابود می‌کنند.‏

علاوه بر اين خسارات و شايد مهم‌تر از آن خسارات، تأثير بسيار منفی جنگ بر روند تثبيت و تحکيم و گسترش ‏انقلاب در درون جامعه ايران است. تجاوز عراق، که به تحريک امپرياليسم آمريکا صورت گرفت، غير از ناتوان کردن ‏ايران انقلابی دو هدف مهم ديگر نيز داشت، يکی ايجاد مصنوعی دشمنی ميان خلق‌های ايران و خلق‌های عرب ‏همسايه و در پی‌آمد آن، کند کردن سرعت تأثير انقلاب ايران در کشورهای امپرياليسم زده و ارتجاعی منطقه، ‏دوم کند کردن روند گسترش و تکامل انقلاب در خود ايران.‏

در پی‌آمد جنگ و محاصره اقتصادی امپرياليستی، مشکلات درونی جامعه ايران به سرعت افزايش يافته و ‏نيروهای راستگرای وابسته به کلان سرمايه‌داری و بزرگ مالکی، که اهرم‌های مهم اقتصاد کشور را در دست ‏داشتند و با تظاهر به موافقت با انقلاب در بسياری از پست‌های کليدی نهادهای انقلابی و حاکميت جمهوری ‏اسلامی جا گرفته بودند، با مهارت از اين دشواری‌ها بهره‌برداری کردند و حرکت طبيعی انقلاب را به سوی ‏گسترش و تکامل کندتر و کندتر کردند و آن را به رکود کشاندند.‏

در اين چهارچوب می‌توان امروز به روشنی ديد، که با کمال تأسف امپرياليسم آمريکا، که آتش‌افروز اصلی اين ‏جنگ است، به بخش زيادی از هدف‌هايی که با روشن کردن اين آتش در برابر خود قرار داده بود، رسيده است.‏

حزب تودۀ ايران در عين اين‌که هميشه از لزوم مجبور کردن نظامی متجاوزان عراقی به ترک زمين‌های اشغال ‏شده ميهنمان پشتيبانی کرده است، عقيده دارد که ادامه اين جنگ در شرايط  کنونی تنها  و تنها به سود ‏امپرياليسم جهانی و صهيونيسم اسرائيل در منطقه است. امپرياليسم آمريکا می‌کوشد که از درگيری دو کشور ‏از بزرگ‌ترين کشورهای منطقه خليج فارس بهره‌گيری کند و مواضع خود را در اين منطقه مستحکم‌تر سازد و ‏شرايط را برای استقرار حکومت‌های کاملاً وابسته به خود در اين دو کشور آماده گرداند.‏

صهيونيسم اسرائيل هم با راهنمايی و پشتيبانی آمريکا، از اين درگيری هر روز بيش‌تر بهره‌گيری می‌کند و فشار ‏خود را بر مردم فلسطين و لبنان می‌افزايد و تجاوز جنايتکارانه خود را گسترش می‌دهد.‏

بی‌جهت نيست که هم آمريکا و هم اسرائيل و هم ساير همدستانشان در دنيای امپرياليستی می‌کوشند از ‏راه‌های ممکن نفت بر اين آتش بريزند و شعله‌های جنگ بين دو ملت محروم و برادر را، هر قدر ممکن است، ‏شعله‌ورتر سازند.‏

بسياری از دولتمردان و مسؤولان در حاکميت ايران هم اين واقعيت تلخ و دردناک را می‌بينند، ولی با کمال تأسف ‏هنوز دورنمايی برای پايان يافتن جنگ پديدار نشده است. از طرف ديگر، بايد انتظار داشت که با تدارکات وسيع و ‏همه جانبه‌ای که امپرياليسم آمريکا در تمام منطقه اطراف خليج فارس،  از دريای مديترانه و دريای قرمز گرفته تا ‏پاکستان، ديده است، ادامه جنگ ميان ايران و عراق و به ويژه حدت يافتن آن، وضع منطقه را به طور جدی و به ‏سود امپرياليسم متزلزل سازد.‏

واقعيت مسلمی است که هدف اساسی و تغييرناپذير امپرياليسم آمريکا در منطقه براندازی رژيم کنونی ‏جمهوری اسلامی و جانشين ساختن آن با يک رژيم سرسپرده به آمريکا است، امپرياليسم آمريکا می‌کوشد يا از ‏راه فشار‌های خارجی و يا از راه تحريکات داخلی در جهت مسخ حاکميت کنونی ايران و مسلط ساختن نيروهای ‏راست در آن، به اين هدف برسد.‏

ادامه جنگ، که بدون ترديد موجبات ضعيف کردن ايران را در بر خواهد داشت، برای پيشرفت نقشه جهنمی ‏امپرياليسم آمريکا شرايط هر روز مساعد‌تری به وجود می‌آورد.‏

بر پايه اين واقعيات، حزب تودۀ ايران بر آن است که ادامه اين جنگ با زيان‌های باز هم بيش‌تری برای ميهن ما ‏همراه خواهد بود، و برعکس، پايان بخشيدن به جنگ، علی‌رغم همه خساراتی و زيان‌هايی که وارد آورده است، ‏از اين جهت که در جهت خنثا ساختن نقشه‌های شيطانی امپرياليسم آمريکا و صهيونيسم اسرائيل در منطقه، ‏اثر عميق خواهد گذاشت، به‌علاوه به سود انقلاب ايران و گسترش جنبش ضد امپرياليستی در تمامی منطقه ‏تمام خواهد شد.‏

س: به طور کلی چه دورنمای سياسی به مردم ايران پيشنهاد می‌کنيد؟ موضع حزب تودۀ ايران ‏نسبت به نيروهای مختلف اجتماعی و سياسی در ايران چگونه است؟

ج: پاسخ به اين پرسش دشوارتر از پاسخ به پرسش‌های ديگر است. علت هم اينست که انقلاب ايران يکی از ‏بغرنج‌ترين دوران‌های خود را می‌گذراند. واقعيت اينست که در چهارمين سال انقلاب، نيروهای راستگرا در ‏سياست داخلی و سياست خارجی، و در زمينه‌های اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی حملات همه‌جانبه خود را به ‏دست‌آوردهای انقلاب شدت دادند و مواضع مهمی را از دست نيروهای وفادار به انقلاب، يعنی پيروان راستين خط ‏ضد امپرياليستی و مردمی امام خمينی بيرون کشيدند.‏

در مجلس شورای اسلامی، در طی اين سال تعداد قابل توجهی از نمايندگانی که در گذشته در جهت خط ‏مردمي، يعنی هواداری از دگرگونی‌های بنيادی به سود محرومان جامعه و محدود کردن امکان غارتگری ثروتمندان ‏قرار داشتند، به تدريج به اردوگاه مقابل پيوستند. قوانينی که به نحوی از انحاء منافع طبقات استثمارگر بزرگ ‏جامعه را مورد تهديد قرار دهد، تنها اقليت ناچيزی می‌تواند در مجلس به تصويب برسد.‏

تازه اين قوانين، اگر در مجلس به تصويب برسد، در شورای نگهبان قانون اساسی، که از فقهای اسلامی شيعه، ‏با انتخاب امام خمينی، برگزيده می‌شوند، مورد تأييد قرار نمی‌گيرد.‏

آزادی‌های سياسی و اجتماعی و مطبوعاتی بيش از پيش زير پا گذاشته می‌شوند و به ويژه در اين زمينه ‏نيروهای راستين انقلابی چپ هر روز بيش‌تر زير فشار قرار می‌گيرند. هرگونه فعاليت سياسی نيروهای ‏دگرانديش مردمی، اعم از مسلمانان چپ‌گرا و يا پيروان سوسياليسم علمی، غيرممکن گرديده است.‏

با اين‌که طبق قوانين تصويب شده در مجلس، فعاليت احزاب سياسی و آزادی مطبوعات، تا حدود معينی مجاز ‏اعلام شده، اما در عمل، اين فعاليت به وسيله نيروهای راستگرا که در دادگاه‌های انقلابی مواضع کليدی را در ‏دست دارند، غيرممکن می‌گردد.‏

در زمينه سياست خارجی، با اين‌که آمريکا و اسرائيل به عنوان دشمنان شماره يک و شيطان بزرگ در مرکز ‏تبليغات قرار دارند، و در دوران اخير فرانسه هم به آن‌ها اضافه شده است، ولی در عمل گرايش دولت جمهوری ‏اسلامی به توسعه مناسبات و داد و ستدهای اقتصادی با دنيای امپرياليستی و به ويژه با ژاپن، اروپای غربی و ‏کشورهای وابسته به آنان، مانند ترکيه و پاکستان و نظاير آن‌ها، به طور روزافزونی گسترش پيدا می‌کند.‏

در ميدان مناسبات سياسی با دنيای خارج، به شوروی‌ستيزی آشکار در تبليغات پردامنه داخلی وابسته به ‏حاکميت و در تظاهرات سياست خارجی رسمی کشور، دامن زده می‌شود و کوشش می‌شود که با بزرگ کردن ‏خطر واهی شوروی و کمونيسم، افکار مردم برای گرايش‌های جديد حاکميت جمهوری اسلامی در سياست ‏خارجی آماده گردد.‏

در زمينه اقتصادی، از يک‌سو در جهت تأمين عدالت اجتماعی به سود محرومان تقريباً می‌توان گفت، که هيچ ‏اقدام اساسی و بنيادی انجام نگرفته است، ولی در مقابل گام‌هايی در جهت تحکيم و تقويت کلان سرمايه‌داران ‏و مالکان بزرگ برداشته شده و می‌شود. مالکانی که از ترس انقلاب گريخته بودند، به اراضی خود باز می‌گردند و ‏به کمک نهادهای دولتی و انقلابی زمين‌های خود را از دهقانان، که در چند سال اخير آن را کشت می‌کردند، پس ‏می‌گيرند.‏

بسياری از کارخانجاتی که در اثر بدهکاری کلان صاحبانشان به دولت، به تملک دولت درآمده بود، يکی پس از ‏ديگری به صاحبان اوليه بازگردانده می‌شود، فشار گرانی سرسام‌آور، که در درجه اول پی‌آمد غارتگری بی‌سابقه ‏محافل سرمايه‌داران بزرگ است، بر روی ميليون‌ها کارگر و دهقان و کارمند و روشنفکر و توليدکنندگان خرده‌پا هر ‏روز سنگين‌تر می‌شود.‏

اقدامات نيروهای انقلابی در حاکميت جمهوری اسلامی در برابر مقاومت سرسخت محافل سرمايه‌داری و ‏مدافعان و وابستگانشان در حاکميت و دستگاه دولتی، تا حد زيادی خنثا می‌شود.‏

به اين ترتيب می‌توان گفت که انقلاب در همه زمينه‌ها دچار بحران درونی شده است و در پی‌آمد اين بحران، ‏ناخشنودی توده‌های وسيع زحمتکشان شهر و روستا هر روز شدت پيدا می‌کند.‏

ضد انقلاب داخلی و دشمنان خارجی انقلاب و به ويژه امپرياليسم آمريکا و صهيونيسم اسرائيل که ستون پنچم ‏نيرومندی در دراخل کشور در اختيار دارند، با تمام وسايل تبليغاتی و سازمان‌های وابسته به خود به بخشی از ‏روحانيت وابسته به ارتجاع، می‌کوشند اين ناخشنودی را در جهت ناتوان کردن انقلاب، جدا کردن مردم از نيروهای ‏راستين هوادار پيشرفت و گسترش انقلاب، مورد بهره‌گيری قرار دهند.‏

فقدان يک تشکل سياسی- اجتماعی، که نيروی راستين انقلاب را به صورت جبهه‌ای در برگيرد، نبودن تشکل ‏سياسی در ميان پيروان خط ضد امپرياليستی و مردمی امام خمينی، وجود اختلافات جدی در زمينه مسايل ‏استراتژی و تاکتيک در ميان نيروهای انقلابی چپ، وجود سوءتفاهمات ميان نيروهای انقلابی چپ و نيروهای پيرو ‏خط امام خمينی، که گاهی به دشمنی‌های شديد می‌انجامد، همه و همه کار را برای دشمنان انقلاب آسان ‏می‌کند.‏

ولی در برابر اين روند منفي، رشد بيداری و آگاهی انقلابی در توده‌های محروم شهر و روستا به ويژه در ميان ‏کارگران، روشنفکران و دهقانان بی‌زمين و کم‌زمين، عامل مهمی در جهت جلوگيری از دسايس نيروهای راستگرا ‏و ضد انقلاب به شمار می‌آيد.‏

در اين شرايط، مسؤوليت تاريخی سنگينی به عهده تمامی طيف نيروهای مردمی پيشرو، از پيروان اسلام ‏انقلابی امام خمينی تا نيروهای پيرو سوسياليسم علمی است. البته سنگين‌ترين بخش اين مسؤوليت به عهده ‏نيروهای انقلابی مسلمان است، که از نفوذ قابل‌توجهی در ميان توده‌ها برخوردارند.‏

اگر اين نيروهای هوادار محرومان، نيروهای هوادار استقلال واقعی و همه‌جانبه، نيروهای هوادار آزادی برای ‏اکثريت محروم جامعه بتوانند در اين دوران سرنوشت‌ساز با توجه به مسؤوليت تاريخی خود جبهه متحدی به ‏وجود آورند و با تکيه به نيروی عظيم توده‌های زحمتکش خواستار دگرگونی‌های بنيادی، حمله نيروهای راستگرا را ‏با ناکامی روبه‌رو سازند، بدون ترديد انقلاب راه پرافتخاری را که در چهار سال پيش آغاز کرد، ادامه خواهد داد.‏

آنچه حزب ما به عنوان راه برون‌رفت از بحران کنونی پيشنهاد می‌کند، گام برداشتن در اين راه، يعنی راه ايجاد يک ‏جبهه متحد از همه نيروهای انقلابی مسلمان و نيروهای دگرانديش پيرو سوسياليسم علمی و ساير نيروهای ‏ميهن‌دوست و آزادی‌خواه است.

تنها زمانی که، چنين جبهه‌ای در داخل کشور به نيروهای عظيم خلق متکی باشد و در صحنه جهانی، با جبهه ‏عظيم نيروهای ضد امپرياليستی همکاری نمايد و از پشتيبانی بی‌دريغ اين جبهه عظيم جهانی به سود مبارزه ‏آشتی‌ناپذير با امپرياليسم جهانی بهره‌گيری کند، می‌تواند انقلاب را از بحران کنونی خارج سازد و به سوی ‏شکوفايی هدايت نمايد.